رابطه هوش هیجانی و تاب آوری در دانشجویان

رابطه هوش هیجانی و تاب آوری در دانشجویان

در سال های اخیر رویکرد روان شناسی مثبت با شعار توجه به استعدادها و توانمندی های انسان مورد توجه پژوهشگران حوزه های مختلف روانشناسی قرار گرفته است. این رویکرد بر شناسایی سازه ها و پرورش توانمندی هایی تاکید می کند که ارتقاء سلامت و شادکامی انسان را فراهم می کند. تاب آوری مهمترین راهبردی است که در این رویکرد مورد توجه پژوهشگران است.

پژوهش های تاب آوری حاکی از این واقعیت است که برای عوامل خطر، قدرت پیش بینی کننده مطلق وجود ندارد. تاب آوری را فرایند یا توانایی سازگاری موفقیت آمیز به رغم شرایط چالش انگیز و تهدید کننده تعریف کرده اند. والر (2000) اظهار می دارد تاب آوری صرفاً به سازگاری و تطابق سازنده و مثبت در برخورد با مشکلات و گرفتاری ها اطلاق شده است.

محققان تاب آوری و آسیب پذیری را در دو قطب متضاد یک پیوستار می دانند. آسیب پذیری به افزایش احتمال پیامدهای منفی در برابر خطرات اطلاق می شود.تاب آوری نوعی مصون سازی در برابر مشکلات روانی اجتماعی بوده و کارکرد مثبت زندگی را افزایش می دهد. ورنر و اسمیت (1992) اظهار می دارند تاب آوری می تواند با افزایش مهارت های اجتماعی تقویت گردد. مهارت هایی از قبیل برقراری ارتباط، مهارت های رهبری، حل مساله، مدیریت منابع، توانایی رفع موانع موفقیت و توانایی برنامه ریزی.
  
اکثر محققان متفق اند که افراد تاب آور در عوامل مشابهی مشترک اند. برخی از این عوامل مشترک عبارتند از: هوش بالاتر، تازه جویی پایین تر، تعلق کمتر به همسالان بزهکار و عدم سوء مصرف مواد مخدر و بزهکاری. محققان ویژگی های مشترک دیگری نیز در افراد تاب آور بررسی کرده اند که عبارتند از خودمختاری بالاتر، استقلال، همدلی، تعهد به کار، جدیت، مهارت های حل مساله خوب و روابط خوب با همسالان.

از جمله مسائلی که در حوزه عوامل موثر بر تاب آوری مطرح است، نقش هوش بر تاب آوری است. برخی یافته ها حکایت از آن دارد که هوش یک عامل تعیین کننده تاب آوری است و برخی هم خلاف این نظر را تایید کردند.لازم به ذکر است که این محققان، هوش عمومی را که توسط آزمون های سنتی هوش سنجیده می شود مد نظر قرار می دادند. اما امروزه گونه ای دیگر از هوش تحت عنوان هوش هیجانی مطرح است که در سال 1990 توسط سالوی و می یر مطرح شد. هوش هیجانی شامل درک، فهم و استدلال و اداره هیجان در خود و دیگران است و مجموعه ای از توانایی ها، کفایت ها و مهارت های غیر شناختی است که توانایی فرد برای کسب موفقیت در مقابله با اقتضائات محیطی را تحت تاثیر قرار می دهد و باعث فائق آمدن فرد بر فشارها و نیازهای محیط می گردد.

استرس های محیطی در جوانانی که هوش هیجانی پایینی دارند، آنها را در مقابل اختلالات روانی،آسیب پذیر می کند و سازگاری آنها را با محیط به چالش می کشد. اختلالاتی که در این جوانان بیشتر مشاهده می شود عبارتند از اختلالات خلقی، اختلالات اضطرابی، اختلالات خوردن و اختلالات سوء مصرف مواد. نظریه پردازان هوش هیجانی بر این باورند که بین هوش هیجانی و قدرت مقابله با موقعیت های مخاطره آمیز رابطه مثبت وجود دارد و بالا بودن هوش هیجانی را به عنوان یک عامل محافظت کننده مطرح نمودند.

ترینیداد و جانسون (2002) در پژوهشی بر روی 205 دانش آموز دبیرستانی قومیت های مختلف، رابطه هوش هیجانی و استفاده از الکل و تنباکو را بررسی کردند. آنها دریافتند که بین نمره کلی هوش هیجانی و مقیاس های استفاده از الکل و تنباکو، رابطه منفی وجود دارد و هوش هیجانی به عنوان یک عامل محافظت کننده عمل می کند.

جوکار (1386) پژوهشی با عنوان «نقش واسطه ای تاب آوری در رابطه بین هوش هیجانی و هوش عمومی با رضایت از زندگی» بر روی 577 دانش آموز دبیرستانی (284 دختر و 293 پسر) در شیراز انجام داد. نتایج این پژوهش نشان داد که هوش عمومی و هوش هیجانی با تاب آوری رابطه مستقیم دارند و هوش هیجانی پیش بینی کننده قوی تری برای تاب آوری است. همچنین تاب آوری نقش واسطه ای بین انواع هوش و رضایت از زندگی دارد و این نقش در مورد هوش هیجانی قوی تر است.

خدا جوادی و پرو ، پژوهشی را با هدف شناخت رابطه هوش هیجانی و تاب آوری در دانشجویان دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی انجام دادند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که نمره کلی هوش هیجانی و خرده مقیاس های هوش هیجانی (ادراک و ابراز هیجانات، تنظیم هیجانات، بهره جویی از هیجان و اداره کردن هیجان) با تاب آوری رابطه مثبت و معنی دار دارد. خرده مقیاس ادراک و ابراز هیجانات و خرده مقیاس تنظیم هیجانات به طور معناداری تاب آوری را پیش بینی کردند. نتایج این تحقیق را می توان با توجه به عوامل مشترکی که در تحقیقات گذشته یافت شده، توجیه کرد. سالوی، استرود، وولری و ایپل (2002) در پژوهشی نشان دادند که هوش هیجانی، مهارت های مقابله ای انفعالی را به صورت منفی و مهارت های مقابله ای فعال را به صورت مثبت پیش بینی می کند. محمدی (1384) نیز مهارت های مقابله ای را بر تاب آوری افراد موثر دانسته است. بنابراین می توان گفت که هوش هیجانی با مهارت های مقابله ای فعال و موثر ارتباط دارد و از این طریق بر تاب آوری افراد تاثیر می گذارد. از آنجا که مهارت های مقابله ای مثل قدرت نه گفتن و امتناع در برابر مصرف مواد و مقابله با فشار گروه همسالان ( مهارت های مرتبط با سازه هوش هیجانی) در پیشگیری از مصرف مواد موثر است. نتایج این تحقیق می تواند در برنامه های پیشگیری از مصرف مواد با تمرکز بر ارتقاء توانایی های مربوط به هوش هیجانی مورد توجه قرار گیرد.

با توجه به ساختار و مولفه های هوش هیجانی نیز می توان گفت که ادراک و ابراز هیجانات، تنظیم هیجانات، بهره جویی از هیجان و اداره کردن هیجان در موقعیت های پر خطر و ناگوار به عنوان عامل محافظ عمل می کنند و تاب آوری افراد را ارتقا دهند. در ادبیات پژوهشی تاب آوری نیز به مواردی مشابه با مولفه های هوش هیجانی بر می خوریم. توانایی گسترش عواطف به دیگران، احترام به خود، اطمینان به آینده، مسئولیت پذیری برای اعمال خود، خود کنترلی، کفایت خود، درک مثبت خود، خود تنظیم گری هیجان ها، جذابیت کلی برای دیگران، حس معناداری زندگی، دید مثبت به زندگی، فعالیت اجتماعی، حس خود مختاری، روابط خوب با همسالان و انتظارات سالم از این مواردند که به عنوان عوامل موثر بر تاب آوری افراد مطرح هستند و به مولفه های هوش هیجانی نزدیک اند.

از طریق ارتباط درونی که بین مولفه های هوش هیجانی است می توان رابطه آن را با تاب آوری توجیه کرد. تنظیم هیجانات به استفاده مثبت از هیجانات در تسهیل تفکر و فرایند حل مساله کمک می کند و به واکنش موثرتر در موقعیت های پر خطر می انجامد بنابراین تنظیم هیجانات به کاربرد بهینه و بهره جویی از هیجانات که مولفه دوم هوش هیجانی است کمک می کند.تنظیم هیجانات می تواند به مدیریت خوب هیجانات کمک کند. مدیریت خوب هیجانات به خود کنترلی منجر می شود و خود کنترلی از عوامل موثر بر تاب آوری است.

هوش هیجانی از طریق برنامه های مداخله و آموزش های منظم و مفید، تقویت می گردد لذا نتیجه این تحقیق می تواند زمینه ساز انجام تحقیقات مداخله ای جهت پرورش تاب آوری در دانشجویان گردد و با آموزش مهارت های هوش هیجانی در پیشگیری از بروز مشکلات رفتاری به ویژه مصرف مواد مخدر، مفید واقع شود.