تاب آوری

تاب آوری
تعریف تاب آوری
گارمزی و ماستن (1991) تاب آوری را « یک فرایند، توانایی یا پیامد سازگاری موفقیت آمیز با شرایط تهدیدکننده»، تعریف نموده اند. به بیان دیگر تاب آوری، سازگاری مثبت در واکنش به شرایط ناگوار است (والر، 2001).
البته تاب آوری تنها پایداری در برابر آسیب ها یا شرایط تهدید کننده نیست و حالتی انفعالی در رویارویی با شرایط خطرناک نمی باشد، بلکه شرکت فعال و سازنده در محیط پیرامونی خود است.
می توان گفت تاب آوری، توانمندی فرد در برابر تعادل زیستی – روانی، در شرایط خطرناک است ( کانر و دیویدسون، 2003)، افزون بر این پژوهشگران بر این باورند که تاب آوری نوعی ترمیم خود با پیامدهای مثبت هیجانی، عاطفی و شناختی است (گارمزی، 1991).
ماستن، (2001) باور داشت که تاب آوری، بازگشت به تعادل اولیه یا رسیدن به تعادل سطح بالاتر ( در شرایط تهدیدکننده) است و از این رو سازگاری موفق در زندگی را فراهم می کند ( 1).
برخی فواید تاب آور بودن
در تحقیقی که توسط شاکری نیا و محمدپور (1389) انجام شد، مشخص شد پرستارانی که از تاب آوری بالاتری برخوردارند کمتر دچار استرس های شغلی می شوند.
در تحقیق گیلسپاری نیز این نتیجه حاصل شد که امید، خودشایستگی، سازگاری، کنترل و ظرفیت با تاب آوری رابطه مثبت آماری دارد (2).
تاب آوری می تواند از طریق تقویت حرمت خود به عنوان مکانیسم واسطه ای به انطباق پذیری مثبت منتهی شود، و علاوه بر این، بسیاری دیگر از تبیین ها، یادآوری می کنند که در صورت ضعف سازه تاب آوری، حرمت خود تضعیف، و فرایند مقابله با تجربه های منفی، ناکارآمد می شوند ( 4).
نتیجه تحقیق سامانی و همکاران (1386)، نشان داد که تاب آوری با تاثیر بر نوع احساس ها و هیجان های فرد، نگرش مثبت و در نتیجه رضایت از زندگی را در پی دارد. پاره ای از تحقیقات خارجی از جمله آنتونوسکی (1987) و لازاروس (2004) نیز همین نتیجه را نشان داده اند. به بیان دیگر نخستین اثر ارتقاء توانمندی های فرد در زمینه       تاب آوری، کاهش مشکلات روانی و هیجانی، افزایش میزان سلامت روانی و در نتیجه افزایش میزان رضایتمندی فرد از زندگی خواهد بود (1).
در عین حال کامپفر به این نکته نیز اشاره می نماید که سازگاری مثبت با زندگی، هم می تواند پیامد تاب آوری به شمار رود و هم به عنوان پیش آیند، سطح بالاتری از تاب آوری را سبب شود. وی این مساله را ناشی از پیچیدگی تعریف و نگاه فرآیندی به تاب آوری می داند (1).  
برخی عوامل مرتبط با تاب آوری
با توجه به این که تاب آوری می تواند سلامت روان و رضایتمندی از زندگی را به ارمغان بیاورد شناخت عوامل مرتبط با آن و سعی در جهت ارتقاء این عوامل می تواند به افزایش میزان تاب آوری افراد در مقابله با حوادث زندگی منجر شده از این رو می تواند به ارتقاء سطح سلامت افراد کمک کند. در زیر به پاره ای از این عوامل که در پژوهش های مختلف به اثبات رسیده اشاره می شود:
1) روابط دوستی
به طور کلی، کیفیت حمایت های دوستانه  می تواند باعث انعطاف پذیری و تاب آوری در موقعیت های استرس زا باشد. از طرفی توانایی ایجاد و حفظ دوستی های با دوام و توام با محبت نیز از عوامل مهم در ایجاد سلامتی و افزایش تاب آوری است.
قوی ترین پیش بینی کننده برای متغییر تاب آوری مولفه های صمیمیت و افشای خود، تقابل دوستی، وفاداری، اعتماد و مجاورت می باشد؛ هرچه دوستی عمیق تر باشد، میزان خودفاش سازی نیز بیشترمی شود و به این ترتیب فرد توان بیشتری در مقابله با موقعیت های تنش زا بدست می آورد.
هر چه فرد بیشتر در یک دوستی تقابلی و با کیفیت صمیمیت بالا درگیر شود بیشتر از حمایت روانی – اجتماعی برخوردار شده و به همان نسبت از تاب آوری بالاتری برخوردار خواهد شد (5).
2) نوع رابطه و تعاملات اعضای خانواده
تحقیق کشتکاران (1388) نشان داد در خانواده هایی که اعضاء آن به طور آزاد و مکرر با دیگر اعضای خانواده بدون هیچ محدودیتی ارتباط دارند و افراد احساساتشان را راحت با دیگر اعضای خانواده بیان می کنند و همچنین خانواده پذیرای چنین آزادی در بیان احساسات و عواطف بوده و در تصمیم گیری با یکدیگر مشورت کرده و در انتخاب عقاید و تصمیمات آزاد باشند و به عبارت دیگر، میزان ارتباطات و تعاملات در اوج خود قرار داشته باشد، میزان بالاتری از تاب آوری و مقابله موثر و انعطاف پذیری در برابر حوادث و آسیب ها را دارا خواهد بود.
در پاره ای از تحقیقات خارجی از جمله فیتزپاتریک و کویرنر (2004) وهالی (2000) نیز همین نتیجه بدست آمد.
به طور کلی می توان گفت آزادی بیان و پذیرش بی قید و شرط از طرف اعضای خانواده به عنوان پیش بینی کننده قوی و مثبت در تاب آوری افراد در مواجهه با حوادث و مشکلات زندگی است.
از طرف دیگر تحقیق یاد شده نشان داد که در خانواده هایی که به اطاعت از والدین، سلسله مراتب، عدم ارتباط باز و تعامل بسته تاکید می شود، دارای فرزندانی هستند که در بزرگسالی تاب آوری کمتری در مقابل خطرات و مشکلات دارند و احتمالا به دلیل رشد رفتارها و افکاری مثل خصومت و دشمنی و کناره گرفتن از مشکلات و عدم شایستگی اجتماعی و حمایت اجتماعی، تاب تحمل کمتری را در مقابل حوادث و خطرات دارند ( 3).
3) نوع مهارت های مقابله ای افراد
در پژوهش های مختلف مشخص شده که مهارت های مقابله ای« یعنی مجموعه اقداماتی که افراد در رویارویی با شرایط استرس آمیز زندگی از خود نشان می دهند»، نقش موثری در افزایش تاب آوری دارد؛
پاسخ های مقابله ای«این که هیجان مدار یا مساله مدار باشد»، متاثر از نحوه ارزیابی موقعیت ها از سوی افراد می باشد. برای مثال، زمانی که افراد استرسورها را قابل کنترل و تغییر پذیر بدانند، غالبا از سبک مقابله ای مساله مدارانه استفاده  می کنند. در مقابل زمانی که استرسورها غیر قابل کنترل ارزیابی شوند، راهبردهای هیجان مدارانه بکار گرفته می شوند.
بنابراین، به نظر می رسد که رشد تاب آوری متاثر از نحوه استفاده افراد از گروه مهارت های مقابله ای، نحوه ارزیابی موقعیت ها و رویکرد مقابله ای خاص باشد.
میلر معتقد است درمانگران جهت رشد تاب آوری مراجعان به جای بررسی ضعف ها و موانع، بایستی به نیروهای شخصی و افزایش مهارت های مقابله ای و نحوه رسیدن به این توانمندی ها تاکید کنند ( 6).
4) هوش هیجانی
از جمله مسایلی که در حوزه عوامل موثر بر تاب آوری مطرح است نقش هوش هیجانی در تاب آوری است.
 هوش هیجانی در مقایسه با هوش عمومی پیش بینی کننده قوی تری برای تاب آوری است. ورنر(1993) معتقد است افراد تاب آور لزوما افراد باهوشی نیستند، بلکه می توانند به طور موثر از توانایی های موجود استفاده کنند ( 7).
را هکارهای عملی برای افزایش تاب آوری
با توجه به تاکید متخصصان بر آموختنی بودن مهارت های گوناگون تاب آوری (ونیا،2003؛ استرنبرگ،1994) می توان با آموزش این مهرت ها به افراد، سطح سلامت روانی و هیجانی آنان را افزایش داد و از این رو احساس رضایتمندی از زندگی را در آن ها بالا برد؛
  توجه به نکات زیر جهت افزایش تاب آوری کمک کننده است:
         1 -    به باور استرنبرگ و بری (1994) با آموزش مهارت هایی همانند مهارت های ارتباطی، مهارت های        مقابله ای، جرات آموزی و ابراز خود می توان تاب آوری و به دنبال آن سطح سلامت افراد را افزایش داد (1).
         2 -  هرچه محیط خانواده بیشتر شرایط گفت و گو ی راحت را در باره طیف وسیعی از موضوعات برای افراد خود فراهم آورد و برای در میان گذاشتن افکار و احساسات اعضای خانواده وقت بگذارد و اعضا را به هم فکری تشویق کند، احتمال این که فرزندان آن ها در بزرگسالی در مواجهه با عوامل استرس زا« مثل مرگ والدین، وسوسه در برابر مصرف مواد مخدر، حوادث تروما، تغییر محل و ...»، مقاومت کنند و درگیر رفتارهای آسیب زا نشوند بیشتر است و چون تاب آوری همچنان که گفته شد از شاخصه های سلامت روان است، باید بر این ارتباط آزاد و تعامل باز سرمایه گذاری کرد تا کودکانی با بهزیستی روانی بالا را تربیت کرد ( 3).      
         3 - با بهبود کیفیت دوستی، میزان تاب آوری افراد بالا می رود.ارتباط میان کیفیت دوستی و تاب آوری بر این نکته تاکید دارد که خانواده ها و مسولین باید به نقش حمایتی دوستی در دوره نوجوانی توجه بیشتری داشته باشند. ایجاد فرصت های مناسب برای توسعه دوستی می تواند میزان تاب آوری و در نتیجه سازگاری نوجوانان را افزایش دهد ( 5).
  و بالاخره، با توجه به تاثیر قابل توجهی که هوش هیجانی افراد، بر میزان تاب آوری آن ها دارد و با توجه به اینکه هوش هیجانی قابل یادگیری است، با آموزش شناخت و نحوه ارتقاء مولفه های هوش هیجانی به افراد،    می توان میزان تاب آوری آن ها را، در مقابل شرایط خطرآمیز و دشوار، بالا برد (نویسنده).
    منابع
1)      مجله روانپزشکی و روان شناسی بالینی ایران، سال سیزدهم، شماره 3، پاییز 86، ص 295 – 290
2)      فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه«بهبود»، سال چهاردهم، شماره دوم، تابستان 89
3)      مجله دانش و پژوهش در روان شناسی کاربردی، سال یازدهم، شماره سی و نه، بهار 88، ص 53 – 43 4)      فصلنامه سلامت کارایران، دوره 5، شماره 3 و 4، پاییز و زمستان 87
5)      مجله علوم رفتاری، دوره 4، شماره 4، زمستان 89، ص 325 – 319
6)      مجله روان شناسی بالینی، سال اول، شماره 3، پاییز 88، ص87 – 77   
7)  مجله علوم رفتاری، دوره 2، شماره 4، زمستان  86